Cá phổi châu Phi ( Protopterus ), đây là một trong bốn loài cá phổi được tìm thấy ở châu Phi. chúng được biết đến với khả năng “sống dai” và có thể chịu đựng trong môi trường khô hạn, nghĩa là chúng có thể sống sót trong vài năm mà không cần có nước.
Xem thêm:
Cá phổi phát triển một dạng phổi thô sơ, giúp chúng tiếp nhận oxy trực tiếp từ không khí.
Mô Tả
Cá phổi châu Phi có cơ thể thon dài và bơi giống như lươn, với vây ngực và vây bụng rất giống một sợi dây, những vây này có thể giúp chúng trườn dọc theo đáy nước. Chúng có vảy mềm, vây lưng và vây đuôi được hợp nhất thành một cấu trúc duy nhất.
Cá phổi châu Phi có thể nặng đến tận 3,6kg và dài đến tận 2m. Môi trường sinh sống của chúng chủ yếu tại các vùng nước nông, bao gồm đầm lầy và các hồ lớn. Cá phổi châu phi là loài ăn thịt, bao gồm động vật giáp xác, ấu trùng, côn trùng thuỷ sinh và động vật thân mềm.
Hô hấp
Cá phổi châu phi là những kẻ hít thở không khí bắt buộc, với các mang bị tiêu giảm khi chúng trưởng thành. Chúng vẫn có hai khe mang, nhưng lại quá nhỏ để có thể hoạt động như một bộ máy hô hấp duy nhất. Hai lá phổi bắt đầu xuất hiện khi chúng dần trưởng thành, điều này giúp chúng có thể hít thở được không khí. Đây là một tính năng rất quan trọng, vì chúng sinh sống ở những vùng đồng bằng ngập lụt trong các tuyến đường thủy thường khô hạn đến trơ đáy.
Chúng còn là một ví dụ về chuyển tiếp tiến hoá, từ hô hấp trong môi trường nước sang thở trong không khí. Chính điều kiện khắc nghiệt của môi trường nước có hàm lượng oxy hoà tan thấp hoặc khi môi trường của chúng bị khô kiệt, buộc chúng phải thích nghi để tiếp tục sinh tồn.
Ứng phó khi môi trường không còn nước
Khi sức nóng gia tăng, mọi thứ bắt đầu mất nước và khô đi, những loài cá khác đã chết khi không có nước. Cá phổi thì lại khác, chúng không đầu hàng số phần, mà bắt đầu công việc của mình…Đào hang, và ẩn mình dưới bùn ẩm ướt.
Cá phổi ăn cả bùn trong quá trình đào hang, rồi thải loại ra ngoài thông qua mang. Sau khi đã đào được một cái hang, chúng tiết ra một loại nước nhầy bao phủ khắp cơ thể. Chất này là một loại da tự nhiên giống như kén tằm giúp chúng giữ ẩm cho tới khi có nước. Khi chất nhầy này khô đi, nó hình thành một lớp vỏ bảo vệ cá khỏi trận hạn hán.
Khi tình hình ngày càng trở nên tồi tệ hơn, cá phổi bắt đầu kích hoạt trạng thái ngủ hè. Các thay đổi trong các chức năng sinh lý cho phép loài cá này làm chậm lại quá trình trao đổi chất tới mức chỉ còn không tới 1/60 của mức trao đổi chất thông thường, các chất thải gốc protein được chuyển hóa từ amôniắc thành dạng ít độc hại hơn là urê.
Người dân châu Phi biết được điều này, nên vào những tháng thời tiết khô khốc. Họ vác cuốc đến những nơi trước đây là đầm lầy ao hồ, tìm và bắt cá phổi. Khi đã tìm thấy hang, họ ra sức đào, dưới lớp đất cứng những bọc cá phổi kém may mắn dần lộ ra.
Có một câu chuyện kể rằng, khi dòng sông khô hạn trơ đáy. Người dân nơi đây thường lấy bùn làm gạch xây nhà, vô tình, có 1 chú cá phổi đen đủi lọt vào viên gạch đó. Từ đấy nó trở thành 1 phần của ngôi nhà.
Lúc này, tất nhiên nó buộc phải rơi vào trạng thái ngủ đông để chờ cơ hội tái sinh. 6 tháng qua đi, sau 1 cơn mưa lớn, nước mưa làm ẩm tường, người ta bỗng phát hiện ra có chú cá nhỏ đang cố gắng hút lấy nước và bỏ trốn khỏi nhà tù này.
Vậy là sau nửa năm ròng rã, bằng những khả năng vô cùng đặc biệt của mình, chú cá phổi đã may mắn đánh bại thần chết và thoát khỏi bức tường khô cứng.
Cá phổi có thể chờ đến tận 4 năm cho đến khi có mưa, giúp nó thoát khỏi tình trạng ngưng hoạt động. Cuối giai đoạn nằm im lìm, chúng bắt đầu nhúc nhích các cơ để tìm kiếm thức ăn. Số năng lượng còn lại vẫn đủ cho nó tìm đường về với nước.
Sinh sản
Cá phổi châu Phi sinh sản vào đầu mùa mưa. Chúng làm tổ hoặc đào hang hốc trong bùn để một hoặc nhiều cá cái đẻ trứng, rồi sau đó cá đực canh gác để ngăn chặn những kẻ săn mồi. Khi trứng nở, cá con trông giống như nòng nọc với các mang ngoài, và rồi sau đó mới phát triển phổi, từ đây chúng bắt đầu hít thở không khí.
Link video về loài Cá phổi Châu Phi
Tài liệu tham khảo:
