Chim bông lau đít đỏ, tên khoa học là Pycnonotus cafer, là một loài thuộc họ chào mào (Pycnonotidae). Chúng được biết đến với đặc điểm dễ nhận diện: bộ lông nâu sẫm, phần đỉnh đầu đen nhánh có chỏm nhỏ dựng đứng, đuôi dài viền trắng và đặc biệt là mảng lông đỏ rực ở dưới đuôi. Đây chính là lý do chúng được gọi là “đít đỏ”.
Loài chim này không chỉ nổi tiếng ở vùng Nam Á mà còn gây chú ý toàn cầu vì khả năng thích nghi mạnh mẽ và vai trò là một trong 100 loài xâm lấn nguy hiểm nhất thế giới.
Xem thêm:
- Họa Mi – Giọng Ca Của Núi Rừng Và Nét Đẹp Trong Văn Hóa Việt
- Chim Đa Đa – Loài Vật Mang Biểu Tượng Nỗi Buồn Khắc Khoải
Mục Lục
Phân bố và môi trường sống
Chim bông lau đít đỏ có nguồn gốc từ tiểu lục địa Ấn Độ, bao gồm Ấn Độ, Nepal, Bhutan, Bangladesh, Sri Lanka, Myanmar và Việt Nam. Tuy nhiên, do được con người đưa đi nhiều nơi, loài chim này đã xâm chiếm các vùng đất như Fiji, Tonga, Samoa, Argentina, quần đảo Cook, Mỹ và từng bị phát hiện ở New Zealand, nơi mà chính quyền phải tiến hành chiến dịch tiêu diệt chúng vào năm 1955.
Loài này ưa thích các khu vực khô ráo, rừng thưa, nông thôn, khu vực trồng trọt và thậm chí cả đô thị. Chúng rất ít khi sống trong rừng nguyên sinh hoặc rừng già.
Mô tả
Chim bông lau đít đỏ có kích thước trung bình, với chiều dài cơ thể vào khoảng 20 cm. Bộ lông chủ đạo là màu nâu sẫm, được điểm xuyết bởi các vân nhỏ tạo cảm giác như lớp vảy cá, mang đến vẻ ngoài khỏe khoắn và đặc biệt. Phần đầu của chim có màu đen tuyền, nổi bật với một chiếc mào nhỏ dựng đứng, làm cho hình dáng tổng thể của đầu trông vuông vức và đầy cá tính.
Phần gốc đuôi (rump) có màu trắng, trong khi vùng dưới đuôi (vent) lại mang một sắc đỏ rực rỡ, tạo nên điểm nhấn nổi bật và là đặc điểm đặc trưng nhất giúp nhận diện loài chim này. Chiếc đuôi dài, thanh mảnh, với các lông đuôi có viền trắng ở đầu càng làm tăng thêm vẻ duyên dáng khi chim bay lượn.
Chim trống và chim mái có ngoại hình gần như giống nhau, rất khó phân biệt nếu chỉ dựa vào màu sắc hay hình dáng. Riêng chim non thường có màu lông nhạt hơn so với chim trưởng thành. Đặc biệt, trong tự nhiên đã từng ghi nhận sự xuất hiện của những cá thể mang đột biến sắc tố – như bạch tạng (lông trắng toàn thân) hoặc hắc sắc tố (lông đen tuyền) – cho thấy sự đa dạng di truyền đáng chú ý trong quần thể loài này.
Tập tính và sinh thái
Chim bông lau đít đỏ là loài hoạt động ban ngày, sống thành từng cặp hoặc nhóm nhỏ, rất năng động và cảnh giác. Chúng có tiếng hót đặc trưng được mô tả như tiếng “ginger beer”, cùng với nhiều âm thanh đơn độc như “pick” để cảnh báo nguy hiểm.
Thức ăn
Chim bông lau đít đỏ có chế độ ăn khá đa dạng và linh hoạt, thích nghi tốt với nhiều môi trường sống khác nhau. Thức ăn chủ yếu của chúng là trái cây chín, các loại hoa và mật hoa – những nguồn cung cấp năng lượng dồi dào và dễ tìm thấy trong tự nhiên cũng như khu dân cư. Chúng thường xuyên bay lượn quanh các bụi cây có quả hoặc cây cảnh đang trổ hoa để tìm kiếm thức ăn.
Không chỉ ăn thực vật, loài chim này còn săn bắt các loại côn trùng nhỏ như sâu bọ, kiến, bọ cánh cứng, và thậm chí đã từng được ghi nhận là bắt cả thằn lằn nhỏ để làm thức ăn. Khả năng thích nghi linh hoạt này giúp chúng duy trì nguồn dinh dưỡng ổn định suốt năm.
Đặc biệt, chim bông lau đít đỏ còn được quan sát thấy ăn cả lá cây, trong đó có loài cỏ linh lăng (Medicago sativa) – điều khá hiếm gặp ở các loài chim thuộc họ chào mào. Điều này cho thấy chúng là loài ăn tạp và có thể tận dụng nhiều nguồn thực phẩm khác nhau trong tự nhiên.
Sinh sản
Trong mùa sinh sản, chim bông lau đít đỏ thường chọn những nơi kín đáo và có tán lá che phủ tốt để làm tổ. Chúng sử dụng nhiều loại vật liệu tự nhiên như cành khô, rễ cây, cỏ khô, tơ nhện để đan tổ. Đôi khi, chúng còn tận dụng cả những sợi dây kim loại mảnh mà chúng tìm được trong môi trường sống gần con người. Tổ thường được xây ở độ cao khoảng 2–3 mét, trên các bụi cây, cành cây rậm rạp. Tuy nhiên, loài chim này cũng rất linh hoạt – chúng sẵn sàng làm tổ trong nhà dân, các hốc tường, khe mái ngói, thậm chí là trên xe buýt cũ hoặc các bè nổi trên mặt nước.
Mỗi lứa, chim mái thường đẻ từ 2 đến 3 trứng. Cả chim bố và chim mẹ cùng thay phiên nhau ấp trứng trong khoảng 14 ngày. Sau khi trứng nở, cả hai tiếp tục cùng chăm sóc, mớm mồi cho chim non đến khi chúng đủ lông đủ cánh để rời tổ.
Tuy nhiên, việc làm tổ ở vị trí thấp và gần mặt đất cũng khiến chim bông lau đít đỏ đối mặt với nhiều nguy hiểm. Những kẻ săn mồi như rắn, mèo hoang hoặc một số loài chim lớn thường xuyên rình rập và có thể tấn công tổ để ăn trứng hoặc chim non.
Một hành vi thú vị nhưng ít người biết ở loài chim này là trong vài ngày đầu sau khi con non nở, chim bố mẹ sẽ chủ động nuốt phân của chim con. Việc làm này không chỉ giúp giữ tổ sạch sẽ mà còn hạn chế sự phát triển và lây lan của vi khuẩn, từ đó bảo vệ sức khỏe cho chim non.
Loài chim này có thể sinh sản nhiều lứa trong một năm, đặc biệt là vào những thời điểm thời tiết thuận lợi và nguồn thức ăn dồi dào. Nhờ khả năng sinh sản linh hoạt, chúng có thể nhanh chóng mở rộng số lượng cá thể trong tự nhiên.
Ảnh hưởng và vấn đề xâm lấn
Dù mang vẻ ngoài nhỏ nhắn và dễ thương, chim bông lau đít đỏ lại là một trong những loài chim gây hại nghiêm trọng ở nhiều khu vực trên thế giới. Ở nhiều vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới nơi loài này được du nhập, chúng nhanh chóng trở thành mối đe dọa đối với nông nghiệp và hệ sinh thái bản địa.
Chim bông lau đít đỏ có thói quen phá hoại mùa màng, đặc biệt là các loại trái cây chín và hoa lan Dendrobium – một giống lan có giá trị kinh tế cao. Chúng thường tụ tập thành nhóm nhỏ, tấn công vườn cây ăn trái, gây thiệt hại lớn cho người nông dân.
Không chỉ dừng lại ở việc ăn trái cây, loài chim này còn góp phần lan truyền hạt giống của các loài thực vật ngoại lai xâm lấn như Lantana camara và Miconia calvescens. Khi ăn trái rồi bài tiết hạt giống ở nơi khác, chúng vô tình giúp những loài cây này sinh sôi nhanh chóng, lấn át thảm thực vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái.
Tại nhiều đảo thuộc Thái Bình Dương, sự xuất hiện của chim bông lau đít đỏ khiến cho số lượng các loài chim bản địa bị suy giảm. Chúng cạnh tranh thức ăn, chiếm chỗ làm tổ và thậm chí còn xua đuổi các loài chim yếu thế hơn.
Đáng chú ý, tại Hawaii, chim bông lau đít đỏ còn ảnh hưởng đến cấu trúc di truyền của một loài bướm địa phương. Do có xu hướng săn bắt những con bướm có màu cam sặc sỡ, chúng vô tình tạo ra áp lực chọn lọc, khiến cho tỷ lệ bướm màu trắng – một đột biến hiếm trước đây – ngày càng tăng cao. Đây là một ví dụ sống động cho thấy loài chim này không chỉ ảnh hưởng đến cây trồng và chim chóc, mà còn tác động sâu sắc đến sự tiến hóa của các loài côn trùng bản địa.
Hiện trạng bảo tồn
Chim bông lau đít đỏ hiện không nằm trong danh sách các loài bị đe dọa theo đánh giá của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN). Trái lại, loài chim này được xếp vào nhóm “ít quan tâm” (Least Concern) do có khả năng sinh sản tốt, dễ thích nghi với môi trường sống mới và đang mở rộng phạm vi phân bố ở nhiều nơi. Tuy nhiên, chính vì khả năng thích nghi mạnh mẽ và tốc độ phát tán nhanh chóng mà chúng lại trở thành mối nguy đối với các hệ sinh thái bản địa, nhất là ở những hòn đảo nhỏ có đa dạng sinh học đặc thù.
Tuổi thọ
Trong tự nhiên, chim bông lau đít đỏ thường sống từ 8 đến 11 năm, tùy thuộc vào điều kiện môi trường và sự hiện diện của các mối đe dọa như kẻ thù săn mồi hay thiếu thức ăn. Trong điều kiện nuôi nhốt lý tưởng, có thể sống lâu hơn một chút, nhưng điều này hiếm gặp vì loài chim này thường không được nuôi phổ biến như chim cảnh do đặc tính hung hăng và khó thuần hóa.
Lời kết
Chim bông lau đít đỏ là minh chứng rõ ràng cho khả năng sinh tồn và thích nghi mạnh mẽ của tự nhiên. Tuy mang vẻ đẹp duyên dáng và giọng hót vui tai, nhưng sự lan rộng không kiểm soát của chúng cũng khiến nhiều hệ sinh thái bản địa bị đảo lộn.
Đây là loài chim cần được nghiên cứu, quản lý kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Tài liệu tham khảo:
