Khỉ đầu chó thuộc chi Papio, là loài linh trưởng Cựu thế giới trong họ Cercopithecidae, với sáu loài chính: khỉ đầu chó hamadryas, Guinea, ô liu, vàng, Kinda và chacma. Chúng phân bố khắp các khu vực Châu Phi và khỉ đầu chó hamadryas còn xuất hiện ở Bán đảo Ả Rập. Đây là một trong những loài linh trưởng lớn nhất ngoài con người, đã tồn tại hơn 2 triệu năm.
Xem thêm:
Mục Lục
Khỉ đầu chó
Kích thước khỉ đầu chó dao động theo loài, từ khỉ Kinda nhỏ nhất, dài 50 cm, nặng 14 kg, đến khỉ chacma lớn nhất, dài 120 cm, nặng 40 kg. Chúng có mõm dài như chó, hàm khỏe, răng nanh sắc nhọn, đuôi ngắn, và vết chai ngồi đặc trưng. Con đực hamadryas có bờm trắng lớn và thể hiện sự dị hình giới tính rõ rệt.
.jpeg)
Khỉ đầu chó sống chủ yếu trên thảo nguyên và rừng cây mở, ăn tạp với chế độ ăn gồm cả thực vật và động vật. Chúng hoạt động ban ngày, ngủ trên cây hoặc vách đá vào ban đêm để tránh kẻ săn mồi như cá sấu, báo, và sư tử.
Chúng sống theo bầy đàn có hệ thống phân cấp, con đực thống trị thường có nhiều con cái trong hậu cung. Khỉ đầu chó giao tiếp bằng giọng nói để xác định thứ bậc và trật tự giao phối phụ thuộc vào vị trí xã hội. Con cái mang thai khoảng 6 tháng, thường sinh một con non, được chăm sóc chủ yếu bởi mẹ. Con non cai sữa sau 1 năm, trưởng thành về mặt sinh dục từ 5 đến 8 năm.
Trong tự nhiên, khỉ đầu chó sống từ 20 đến 30 năm, trong khi điều kiện nuôi nhốt có thể kéo dài tuổi thọ lên đến 45 năm.
Phân loài
Khỉ đầu chó Chacma (Papio ursinus)
- Phân bố: Nam Phi.
- Phân loài: Chacma chân xám, Ruacana Chacma, Mũi Chacma.
- Kích thước: Dài 50–115 cm, đuôi 45–72 cm.
- Môi trường sống: Rừng, xavan, cây bụi, đồng cỏ, vùng đá và sa mạc.
- Chế độ ăn: Quả, lá, côn trùng, trứng, nhựa cây, rễ, củ và động vật nhỏ.
- Tình trạng: LC (Ít quan tâm), dân số suy giảm.
Khỉ đầu chó Guinea (Papio papio)
- Phân bố: Tây Phi.
- Kích thước: Dài 50–115 cm, đuôi 45–72 cm.
- Môi trường sống: Rừng, xavan, đồng cỏ và vùng đất ngập nước.
- Chế độ ăn: Rễ, củ, hành, quả, hạt và động vật nhỏ.
- Tình trạng: NT (Gần bị đe dọa), dân số suy giảm.
Khỉ đầu chó Hamadryas (Papio hamadryas)
- Phân bố: Sừng châu Phi và Tây Nam bán đảo Ả Rập.
- Kích thước: Dài 61–77 cm, đuôi 38–61 cm.
- Môi trường sống: Cây bụi, đồng cỏ, vùng đá.
- Chế độ ăn: Quả, côn trùng, nhựa cây, trứng, rễ và động vật nhỏ.
- Tình trạng: LC (Ít quan tâm), dân số tăng.
Khỉ đầu chó Kinda (Papio kindae)
- Phân bố: Trung Phi.
- Kích thước: Dài 55–84 cm, đuôi 38–66 cm.
- Môi trường sống: Rừng, thảo nguyên và cây bụi.
- Chế độ ăn: Ăn tạp, chủ yếu là trái cây.
- Tình trạng: LC (Ít quan tâm), dân số ổn định.
Khỉ đầu chó Ô liu (Papio anubis)
- Phân bố: Châu Phi xích đạo.
- Kích thước: Dài 61–84 cm, đuôi 31–60 cm.
- Môi trường sống: Rừng, thảo nguyên, cây bụi, đồng cỏ.
- Chế độ ăn: Quả, côn trùng, trứng, rễ, củ và động vật nhỏ.
- Tình trạng: LC (Ít quan tâm), dân số ổn định.
Khỉ đầu chó Vàng (Papio cynocephalus)
- Phân bố: Đông Phi.
- Phân loài: Vượn đầu chó vàng, Khỉ đầu chó Ibean.
- Kích thước: Dài 50–115 cm, đuôi 45–72 cm.
- Môi trường sống: Cây bụi, thảo nguyên, rừng.
- Chế độ ăn: Cỏ, quả, rễ, lá, côn trùng và động vật nhỏ.
- Tình trạng: LC (Ít quan tâm), dân số ổn định.
Tất cả các loài khỉ đầu chó đều là linh trưởng thông minh, sống thành bầy đàn với cấu trúc xã hội phức tạp.
Năm 2015, các nhà khoa học phát hiện hóa thạch khỉ đầu chó cổ nhất, có niên đại lên tới 2 triệu năm.
Nét đặc trưng
Tất cả loài khỉ đầu chó đều có mõm dài giống chó, hàm khỏe với răng nanh sắc nhọn, mắt gần nhau, lông dày trừ vùng mõm, đuôi ngắn và các đốm chai sần ở mông. Những chai sần này là vùng da không có lông, không có dây thần kinh, giúp chúng ngồi thoải mái. Khỉ đầu chó có sự khác biệt giới tính rõ rệt, thường về kích thước và đôi khi về màu sắc. Con đực có răng nanh lớn hơn con cái, dùng để đe dọa. Riêng con đực khỉ đầu chó hamadryas còn có bờm trắng lớn đặc trưng.
Khỉ đầu chó có khả năng phát triển kỹ năng nhận diện chính tả, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành khả năng đọc hiểu.
Phân bố – Môi trường sống
Khỉ đầu chó là loài linh trưởng sống trên cạn, thường xuất hiện ở thảo nguyên, rừng thưa và vùng đồi núi khắp Châu Phi.
Khỉ đầu chó ăn gì?
Là loài ăn tạp và cơ hội, chúng ăn nhiều loại thức ăn như cỏ, rễ, hạt, lá, trái cây, côn trùng, động vật nhỏ, thậm chí cả linh dương nhỏ và khỉ vervet. Chúng hoạt động không đều đặn cả ngày lẫn đêm, thường đột kích vào nhà, xe hơi hoặc trang trại để tìm kiếm thức ăn, thậm chí săn bắt cừu, dê và gia cầm.
.jpeg)
Động vật ăn thịt
Ngoài con người, kẻ săn mồi chính của khỉ đầu chó bao gồm báo hoa mai, sư tử và linh cẩu đốm lẫn sọc. Tuy nhiên, báo hoa mai chủ yếu săn khỉ đầu chó non, vì khỉ trưởng thành là con mồi khó đối phó. Những con đực lớn thường phản kháng bằng cách nháy mắt, nhe răng qua động tác ngáp, ra dấu và truy đuổi kẻ xâm nhập. Dù không phải là mồi săn thường xuyên, khỉ đầu chó đôi khi bị rắn mamba đen giết chết khi vô tình đánh thức chúng.