“Lễ Phật quanh năm không bằng ngày rằm tháng giêng” là câu nói quen thuộc và trở nên vô cùng quan trọng trong tâm thức của người Việt Nam. Ngày rằm tháng giêng (15 tháng giêng âm lịch) đóng vai trò quan trọng, được sự quan tâm đặc biệt của mỗi người dân Việt chuẩn bị cho mâm cúng truyền thống.
Xem thêm:
- Thái tử Tất Đạt Đa – Tóm tắt cuộc đời của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni
- Thánh Tăng Sivali – Tài Lộc Đệ Nhất
Rằm tháng âm lịch được coi là ngày đẹp nhất trong năm:
Rằm tháng giêng kéo dài từ giữa đêm 14 (đêm trước trăng rằm) đến hết ngày 15 (đêm trăng rằm) của tháng giêng âm lịch. Đây không chỉ là một trong những ngày lễ quan trọng, mà còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như lễ Thượng nguyên, Tết treo đèn, Tết Nguyên tịch, Tết Nguyên tiêu.
Theo góc độ của Phật giáo, một năm có tổng cộng 4 rằm lớn, trong đó rằm tháng giêng (Thượng Nguyên), rằm tháng 4 (Phật đản), rằm tháng 7 (Vu Lan) và rằm tháng 10 (Hạ Nguyên) là đặt biệt quan trọng. Theo quan điểm của Đạo Giáo, ngày này Thiên Quan mang đến phúc lợi cho toàn bộ hạ giới, được gọi là ngày Thiên Quan Tứ Phúc, nơi Thiên Quan ban phúc lành.”
Người Việt Nam chúng ta luôn tôn trọng sự khởi đầu và tin rằng “đầu xuôi đuôi lọt”. Cũng chính là lý do này ngày đầu năm là khởi đầu đặc biệt quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Rằm tháng giêng, ngày rằm đầu tiên của năm mới, cũng được đánh giá cao không khác gì một khởi đầu may mắn.
Với ảnh hưởng từ văn hóa Đạo giáo trong quá trình phát triển, người Việt thường tổ chức lễ cúng Rằm tháng Giêng, hay lễ Thượng Nguyên, để tôn vinh các thần linh. Trước đây, khi nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, cuộc sống của người Việt liên quan mật thiết đến thiên nhiên. Vì vậy, ba ngày đặc biệt quan trọng trong năm là rằm tháng giêng (thiên quan tấn phước), rằm tháng bảy (địa quan xá tội) và rằm tháng 10 (thủy quan giải ách).
Rằm Tháng Giêng – “Lễ Phật quanh năm không bằng ngày rằm tháng giêng”
Rằm tháng Giêng được xem là ngày Thánh Đản, vị thần Thiên Quan (Ngọc Hoàng) cai trị Thiên Đình và giữ gìn họa phúc cho nhân gian. Do đó, dân gian thường lựa chọn Rằm tháng Giêng để tổ chức lễ cúng, tế lễ, mong đợi phúc lợi, giải quyết khó khăn và tạo điều kiện cho sự an lạc. Rằm tháng Giêng trở thành một trong những ngày quan trọng trong chuỗi lễ tiết của năm, nơi mọi người hướng về để bắt đầu một năm mới với hy vọng và niềm tin.
Theo truyền thống, rằm tháng giêng là ngày rằm đầu tiên của năm mới, và người dân thường tập trung cúng đầu năm với hy vọng mang lại nhiều điều may mắn, phước lành, và hòa thuận với thời tiết, như mưa thuận gió hòa.
Cúng rằm tháng giêng một nghi thức quan trọng trong văn hóa Phật Giáo:
Rằm tháng giêng theo một số nghiên cứu được cho là ngày Đức Phật giáng lâm tại các chùa để chứng độ lòng thành của các Phật tử. Đêm ngày mùng 1 tối đen, nhưng rằm tháng giêng lại vô cùng sáng bởi nhờ ánh trăng, tạo nên một không khí vô cùng đặc biệt.
Ngày rằm tháng giêng là ngày đầu tiên trong năm, là thời điểm mà người Việt truyền thống thường rủ nhau đến chùa để lễ Phật. Phật tử và mọi người thường đến chùa để cầu mong một năm mới bình an, suôn sẻ cho gia đình và xã hội.
Dịp này, Phật tử thường thực hiện các hành động thiện lương, tham gia lễ chùa, và cầu nguyện cho năm mới tràn đầy an lành và tốt đẹp. Nhiều tự viện cũng tổ chức các sự kiện đặc biệt như Pháp hội Dược Sư và cúng thí thực, nhằm cầu cho sự thịnh vượng, an ninh, giải quyết khó khăn và siêu độ cho những linh hồn vong linh quá vãng.”
Cúng rằm tháng giêng là một nghi thức quan trọng trong văn hóa Phật giáo, được thực hiện theo nhiều cách để thể hiện lòng tri ân đối với tổ tiên và tôn kính Đức Phật. Theo hòa thượng trụ trì, gia đình có thể bắt đầu chuẩn bị bằng việc dọn dẹp bàn thờ Phật và bàn thờ tổ tiên tại nhà, sau đó chuẩn bị đồ cúng để dâng Phật và ông bà tổ tiên đã mất.
Đối với những người Phật tử, còn có khả năng đến chùa để tham gia các hoạt động tâm linh như lễ bái, thuyết pháp đầu năm, hoặc tham gia các khóa lễ tụng kinh. Thêm vào đó, việc thắp nến hoa đăng cầu an đầu năm cũng là một truyền thống phổ biến.
Tuy nhiên, theo lời khuyên của các sư thầy trụ trì, việc đốt nhang lễ Phật nên được thực hiện một cách hợp lý. Không nên đốt quá nhiều cây nhang để tránh làm ảnh hưởng đến không khí trong không gian chùa và tác động đến sức khỏe. Nhiều chùa hiện nay yêu cầu Phật tử không tự đốt nhang, mà chờ đến các giờ lễ chính thức để thực hiện. Một số chùa thậm chí đặt lư hương ngoài sân để Phật tử cắm nhang và bái suông tại đó, giúp duy trì không khí trong sạch. Điều này không chỉ tôn trọng truyền thống mà còn là biện pháp bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Cúng tại nhà – Thường cúng chay
Cúng tại nhà trong ngày rằm tháng giêng, đặc biệt là lễ vật cúng chay, là một nghi thức tâm linh quan trọng, không yêu cầu bất kỳ lễ vật chính cụ thể. Người dân tận dụng ngày này để thể hiện lòng kính trọng đối với Ngọc Hoàng thượng đế, Đức Phật, vua Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu, các mẫu, và các vị thánh. Trong không gian thiêng và thời gian thiêng liêng này, mọi người đều có cơ hội trình bày nguyện vọng và mong ước cho năm mới tốt lành.
Thủ tục lễ Thượng Nguyên và Đêm Hội Nguyên Tiêu thường được chia thành hai phần. Lễ Thượng Nguyên thường diễn ra ban ngày, với việc bày hương án ngoài trời, viết bài vị “Thiên Quan Tứ Phúc” và dâng đồ lễ bao gồm hoa quả và các vật thực khác. Theo truyền thống, lễ Thượng Nguyên thường diễn ra vào ban ngày của ngày Rằm tháng Giêng, mặc dù không có quy ước cụ thể về giờ. Mặc dù có quan điểm cho rằng việc cúng trước 12h hoặc cúng trước mấy ngày không có căn cứ, nhưng tâm linh và văn hóa dân gian vẫn giữ cho dịp này là một thời điểm thiêng liêng và quan trọng trong năm mới. Trong khi đó, Đêm Hội Nguyên Tiêu sẽ mang đến nhiều hoạt động giải trí và văn hóa như lễ hội Hoa Đăng, Thiên Đăng, Đố đèn, Thả thơ, hát múa…
Mâm cúng Rằm tháng Giêng không chỉ là nghi thức tâm linh mà còn là diễn đàn thể hiện lòng thành tâm và hy vọng về một năm mới tràn đầy sung túc và may mắn. Trong tâm lý nhiều người Việt, quan điểm càng làm lễ to, đốt nhiều vàng mã càng thể hiện lòng thành, và nhận được nhiều phúc lợi, thuận lợi hơn trong cuộc sống. Tuy nhiên, ông Tuệ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kiến trúc và Văn hóa Phương Đông, lưu ý rằng quan niệm này có thể không đúng và cần tránh những suy diễn mê tín.
Cúng rằm tháng Giêng là một tín ngưỡng dân gian, là ngày hội với nhiều phong tục đẹp, là một phần quan trọng của văn hóa cổ truyền. Việc tổ chức lễ Thượng Nguyên và đêm hội Nguyên Tiêu nên hướng đến việc gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống mà không nên mê tín hoá hoặc bày vẽ tốn kém.
Lòng thành trong cúng lễ là quan trọng nhất, lễ cúng không cần phải quá phức tạp hay đắt đỏ, tốn kém. Thiên địa công bằng với mọi người, và việc làm những hành động tích cực, tốt đẹp và đúng đạo lý mới là quan trọng.
Đối với mâm cúng Rằm tháng Giêng, mâm cỗ chay là sự chăm chút đặc biệt của nhiều gia đình. Bánh trôi nước, chè, xôi, hoa quả thường xuất hiện trên mâm cúng, với niềm tin rằng việc ăn bánh trôi ngày Tết Nguyên Tiêu sẽ mang lại sự hanh thông và trôi chảy cho mọi việc trong cuộc sống nguyên cả một năm. Đồng thời, lưu ý đến việc hạn chế đốt nhiều vàng mã để tránh lãng phí, ô nhiễm môi trường và nguy cơ hỏa hoạn.”
