Tôm tít (Odontodactylus scyllarus), còn gọi là tôm bọ ngựa công, tôm tích, tôm thuyền, bề bề, tôm búa, tôm bọ ngựa harlequin, tôm bọ ngựa sơn, tôm bọ ngựa hề, tôm bọ ngựa cầu vồng hoặc đơn giản là tôm bọ ngựa, là một loài giáp xác độc đáo thuộc nhóm chân miệng. Loài này sinh sống chủ yếu ở vùng đáy biển cạn thuộc khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, từ quần đảo Mariana đến Đông Phi và xa về phía Nam đến KwaZulu Natal ở Nam Phi.
Trong lĩnh vực nuôi cá cảnh biển, tôm tít được ưa chuộng nhờ màu sắc rực rỡ và ngoại hình ấn tượng. Tuy nhiên, một số người lại coi đây là loài có thể gây hại vì sức mạnh đáng gờm của chúng.
Mô tả
Tôm tít, là một trong những loài tôm bọ ngựa lớn và rực rỡ nhất, thường dài từ 3 đến 18 cm. Chúng có màu xanh lá cây nổi bật, chân màu cam và các đốm đen giống như hoa văn da báo trên mai trước, tạo nên vẻ ngoài ấn tượng và khác lạ.
Đặc biệt, tôm tít sở hữu khả năng nhìn thấy ánh sáng phân cực tròn – một tính năng hiếm thấy trong thế giới động vật. Khả năng này đã thúc đẩy nhiều nghiên cứu, nhằm tìm hiểu liệu cơ chế thị giác của chúng có thể được áp dụng trong công nghệ đọc đĩa CD và các thiết bị lưu trữ quang học khác hay không.
Chùy đập của tôm tít
Chùy đập của tôm tít là phần có mật độ electron cao nhất trên bộ xương ngoài của chúng. Nhìn từ mặt cắt ngang, chùy đập có thể chia thành ba khu vực: vùng va chạm, vùng tuần hoàn và vùng sọc. Mỗi khu vực có tính chất cơ học đặc biệt, tương ứng với mức độ khoáng hóa khác nhau.
Trong chùy đập, nồng độ canxi giảm dần từ vùng va chạm đến vùng tuần hoàn, trong khi nồng độ phosphate cũng giảm theo một gradient. Đồng thời, nồng độ carbon và magiê lại tăng lên trong cùng khu vực, cho thấy rằng vùng va chạm chủ yếu chứa canxi phosphate, còn phần còn lại của chùy đập kết hợp canxi phosphate và canxi cacbonat. Vùng va chạm cũng đã được chứng minh là chủ yếu bao gồm hydroxyapatite với mức độ kết tinh cao hơn so với xương bò, giúp tăng độ bền khi tấn công.
Sinh học
Tôm tít là loài chuyên đào hang, tạo nên các lỗ hình chữ U trong lớp nền xốp gần rạn san hô ở độ sâu từ 3 đến 40 mét.
Chùy đập của tôm ít rất mạnh mẽ, với phần phụ săn mồi dạng dùi cui. Là một kẻ săn mồi nhanh nhẹn, hoạt động ở vùng triều và dưới triều, tôm tít thích ăn các loài ốc, giáp xác, và động vật hai mảnh vỏ. Chúng liên tục đập mạnh vào vỏ ngoài của con mồi cho đến khi tiếp cận được phần mô mềm bên trong để tiêu thụ. Đáng chú ý, tôm tít có thể tung cú đấm với tốc độ hơn 80 km/h (50 dặm/giờ) – nhanh nhất trong thế giới động vật, với gia tốc tương đương viên đạn bắn ra từ súng lục. Mỗi cú đấm tạo ra lực tới 1.500 N, đủ mạnh để phá vỡ vỏ con mồi.
Khi tôm tít đập, tốc độ nhanh tạo ra bong bóng khí; khi các bong bóng này vỡ, chúng giải phóng nhiệt lớn, tạm thời làm tăng nhiệt độ và làm suy yếu lớp vỏ của con mồi. Chùy đập của tôm tít có lớp ngoài siêu bền chứa hydroxyapatite dày đặc, chống nứt tốt và đủ mạnh để làm vỡ kính bể cá. Cấu trúc đặc biệt này đang được nghiên cứu nhằm phát triển các vật liệu siêu bền cho ứng dụng công nghệ cao.
Bể cá cảnh
Một số người chơi cá cảnh nước mặn nuôi tôm tít công trong bể nhờ màu sắc sặc sỡ và vẻ đẹp nổi bật, khiến chúng trở thành loài được săn đón trong thương mại.
Tuy nhiên, bên cạnh những người yêu thích, cũng có người coi tôm tít công là mối phiền toái. Chúng là loài săn mồi hung dữ, sẵn sàng ăn những sinh vật khác trong bể cá. Các cá thể lớn nhất của loài này có khả năng đập vỡ kính bể và đào hang trong đá sống, gây thiệt hại đáng kể. Trong ngành nuôi cá cảnh, đá sống có hang tôm tít thường được thu thập để sử dụng, nhưng điều này cũng có thể vô tình đưa một con tôm tít vào bể cá. Khi đã vào bể, chúng có thể ăn cá, tôm và các sinh vật khác, đồng thời rất khó để bắt lại khi chúng đã ổn định. Có những trường hợp tôm tít làm vỡ kính bể và làm hỏng san hô khi chúng cố gắng đào hang.
Tài liệu tham khảo:
